Tổn thương ngoài da nặng hơn, ngoài việc dùng thuốc kháng sinh toàn thân, chúng ta cần phải coi ngó chỗ da tại chỗ và bôi thêm thuốc khử trùng. Vấn đề đặt ra là dùng các thuốc diệt trùng bôi da này như thế nào cho đúng.

Một số thuốc có tính kháng khuẩn dùng bôi da

Thuốc dùng lâu đời có: nước oxy già, thuốc tím pha loãng, thuốc đỏ. Thuốc đỏ hiện không còn dùng vì có chứa thủy ngân và thủy ngân khi xúc tiếp với máu của vết thương nhiều có thể gây hiểm nguy. Còn thuốc tím phải pha loãng đến nồng độ 1/10.000 mới được dùng để rửa các vết thương, vết trầy xước nay cũng ít khi được dùng. Chỉ có nước oxy già còn được dùng để sát khuẩn các vết thương ngoài da, vết thương có mủ, vết trầy xước, vết thi bang lai a1 đứt. Khi nước oxy già xúc tiếp với vết thương sẽ phóng thích oxy tạo ra hiện tượng sủi bọt, giúp oxy hóa làm sạch các mô chết và mủ, máu. Lưu ý không dùng oxy già cho các vết thương đang lành để tránh gây thương tổn mô mới đang hình thành.

Dung dịch povidon iod (Betadine, Povidine) hiện là loại thuốc vô trùng bôi da được dùng nhiều hơn hết. Đây là thuốc sát trùng đã được pha chế sẵn, là một phức hợp hữu cơ có chứa 10% iod hoạt tính, bởi vậy còn được gọi dung dịch povidon iod 10%. Trong dung dịch sát trùng bôi da này, iod kết hợp với povidone là hợp chất cao phân tử để khi bôi lên vết thương, iod tự do được giải phóng ra từ từ vừa diệt vi khuẩn vừa diệt vi nấm. Do đó, dung dịch povidon iod có tính sát trùng và diệt nấm rất tốt.

Về các chế phẩm là kem bôi da có chứa các kháng sinh cổ điển như gentamycine, tetracycline, cloramphenicol... Hoặc hiện đại hơn là có kem bôi da có chứa các kháng sinh rất mới như axít fusidic, mupirocin. Loại kem bôi da mới có phổ diệt khuẩn rộng có hoạt tính chống lại hồ hết các vi khuẩn gây nhiễm trùng da. Các thuốc vừa kể được các hãng dược phẩm pha chế kháng sinh sẵn với một nồng độ hợp. Cũng có chế phẩm kem bôi da phối hợp hai thứ, gồm kháng sinh kháng khuẩn và thuốc kháng viêm corticoid (hydrocortisone, beclomethason). Cũng có chế phẩm phối hợp tới ba thứ, gồm kháng sinh kháng khuẩn, thuốc kháng viêm corticoid và thuốc kháng vi nấm (ketoconazol, clotrimazole).

Ở đây cũng cần kể một chế phẩm “cây nhà lá vườn” cũng dùng bôi da sát trùng khá tốt. Đó là dầu mù u là một loại thuốc bôi có tính sát khuẩn tốt, nhất là trong những trường hợp vết loét da lâu ngày do bệnh nhân nằm lâu. Dầu mù u là một loại thuốc cựu truyền và đã được các thầy thuốc ở ta ứng dụng rộng rãi.

Một số lưu ý khi dùng thuốc diệt trùng bôi da

Khi nói đến thuốc bôi da hay thuốc thoa ngoài da, nhiều người cứ tưởng rằng thuốc chỉ có tác dụng độc nhất tại da, và cho rằng da là hàng rào bảo vệ rất ít mẫn cảm chẳng thể bị xuyên thấu, nên cứ dùng tùy tiện chẳng lo việc gì. Kết quả có nhiều trường hợp bị tai biến do dùng thuốc bôi da xảy ra. Trước đây có một số bà con ở vùng nông thôn, ngoại ô đã dùng thuốc trừ sâu bôi da để trị bệnh ghẻ ngứa và bị ngộ độc trầm trọng.

Không tự ý lấy các thuốc kháng sinh toàn thân tức dùng để uống để dùng tại chỗ tức bôi hay rắc lên da. Ví dụ: rắc bột penicilline hay ampicilline lên vết thương, bởi vì dùng kháng sinh nguyên chất, liều tác động lên tại chỗ rất cao sẽ làm kích thích da. Mặt khác, cách dùng thuốc như thế dễ gây ra dị ứng và gây sốc phản vệ có thể làm chết người.

Đối với thuốc bôi da có chứa kháng sinh, đặc biệt thuốc bôi da kết hợp kháng sinh và thuốc chống viêm corticoid, hay thuốc bôi da kết hợp tới ba thứ, gồm kháng sinh, thuốc kháng viêm corticoid và thuốc kháng vi nấm như đã kể ở trên, những thứ này không nên tự tiện dùng tùy tiện mà hãy để thầy thuốc chỉ định và hướng dẫn hãy dùng.

Nhiều thứ thuốc mặc dù bôi ngoài da nhưng không chỉ cho tác dụng điều trị tại chỗ mà còn có thể ảnh hưởng đến toàn thân. Điển hình của loại thuốc dùng ngoài da có thể gây tác dụng phụ và ảnh hưởng toàn thân nếu sử dụng cực là thuốc có chứa corticoid. Nên lưu ý rằng các loại corticoid nếu bôi lâu ngày trên da sẽ làm teo da, rạn da, da dễ bị nhiễm trùng do mất sự đề kháng. Cũng do corticoid có thể thấm qua da vào máu mà có chống chỉ định (tức không được dùng) ở trẻ sơ sinh, nhũ nhi. Bôi ngoài da ở trẻ quá nhỏ, thuốc bôi da chứa corticoid sẽ làm giảm sức đề kháng ở nơi bôi làm bùng phát hiện tượng nhiễm khuẩn.

Để sử dụng thuốc khử trùng povidon iod bôi da một cách hiệu quả và an toàn, các bậc phụ huynh lưu ý: không tự ý dùng cho trẻ dưới hai tuổi, đối với trẻ lớn hơn cũng không nên bôi thuốc trên da vùng quá rộng và bôi trong thời gian quá dài.

PGS.TS. NGUYỄN HỮU ĐỨC